სომხეთის გენოციდი

  ანა­ტო­ლი­ის ეთ­ნი­კუ­რი სომ­ხე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბი­სა და მა­თი სი­რი­ის უდაბ­ნო­ში დე­პორ­ტა­ცი­ის სა­კით­ხი უკა­ნას­კნე­ლი ორი კვი­რის გან­მავ­ლო­ბა­ში ორი ქვეყ­ნის სა­კა­ნონ­მდებ­ლო ორ­გა­ნომ გა­ნი­ხი­ლა. 11 მარტს შვე­დე­თის პარ­ლა­მენ­ტმა პირ­ვე­ლი მსოფ­ლიო ომის დროს ოტო­მა­ნი თურ­ქე­ბის მი­ერ სომ­ხე­ბის დე­პორ­ტა­ცია და მა­სობ­რი­ვი მკვლე­ლო­ბე­ბი „გე­ნო­ცი­დად” აღი­ა­რა - 131 ხმით 130-ის წი­ნა­აღ­მდეგ.

  ერ­თი კვი­რით ად­რე კი აშშ-ს კონ­გრე­სის სა­გა­რეო ურ­თი­ერ­თო­ბა­თა კო­მი­ტეტ­მა, ასე­ვე ერ­თი ხმის სხვა­ო­ბით, მი­ი­ღო არა­სა­ვალ­დე­ბუ­ლო რე­ზო­ლუ­ცია, რომ­ლის მი­ხედ­ვი­თაც ოტო­მა­ნი თურ­ქე­ბის ქმე­დე­ბე­ბი კვა­ლი­ფი­ცი­რე­ბუ­ლია „გე­ნო­ცი­დად”. თურ­ქეთ­მა ორი­ვე ქვეყ­ნის დე­და­ქა­ლა­ქი­დან გა­მო­იწ­ვია ელ­ჩე­ბი, კონ­სულ­ტა­ცი­ე­ბის სა­ბა­ბით.

 უკ­ვე წლე­ბია თურ­ქუ­ლი დიპ­ლო­მა­ტი­ის უმ­თავ­რე­სი ამო­ცა­ნაა სომ­ხე­ბის გე­ნო­ცი­დის აღი­ა­რე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ სა­ერ­თა­შო­რი­სო ას­პა­რეზ­ზე ბრძო­ლა. სა­ხელ­მწი­ფო აღი­ა­რებს ეთ­ნი­კუ­რი სომ­ხე­ბის მა­სობ­რივ მკვლე­ლო­ბებს, თუმ­ცა და­ვობს, რომ მკვლე­ლო­ბე­ბი და სომ­ხე­ბის დე­პორ­ტა­ცია სა­მო­ქა­ლა­ქო ომის შე­დე­გი იყო და არა ეთ­ნი­კუ­რი უმ­ცი­რე­სო­ბის „სრუ­ლი­ად ან ნა­წი­ლობ­რივ გა­ნად­გუ­რე­ბის მი­ზან­მი­მარ­თუ­ლი პო­ლი­ტი­კა” (გე­ნო­ცი­დის დე­ფი­ნი­ცია). „სომ­ხე­ბი თა­ვი­ან­თი იდენ­ტო­ბის სა­ფუძ­ველს გე­ნო­ცი­დის სა­კით­ხებ­ში უფ­რო ხე­და­ვენ, ვიდ­რე სომ­ხურ კულ­ტუ­რა­ში, სამ­შობ­ლო­ში ან ის­ტო­რი­ა­ში...” - ამ­ბობს სომ­ხუ­რი ის­ტო­რი­ის მკვლე­ვა­რი, ჩი­კა­გოს უნი­ვერ­სი­ტე­ტის პრო­ფე­სო­რი რო­ნალდ გრი­გორ სა­ნი.

  სომ­ხე­ბის­თვის ოტო­მა­ნი თურ­ქე­ბის მი­ერ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი გე­ნო­ცი­დი ეროვ­ნუ­ლი თვით­შეგ­ნე­ბის ნა­წი­ლია. ისი­ნი მი­იჩ­ნე­ვენ, რომ XX სა­უ­კუ­ნე­ში პირ­ვე­ლად, გე­ნო­ცი­დის და­ნა­შა­უ­ლი სწო­რედ სომ­ხე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ გან­ხორ­ცი­ელ­და.თურ­ქე­თი სომ­ხუ­რი დი­ას­პო­რის ფუ­ლა­დი თუ ადა­მი­ა­ნუ­რი რე­სურ­სე­ბის „მსხვერ­პლად” მი­იჩ­ნევს თავს. ზბიგ­ნევ ბჟე­ზინ­სკი ნაშ­რომ­ში „სა­ში­ში გა­მო­ნაკ­ლი­სი” აშშ-ში ყვე­ლა­ზე გავ­ლე­ნი­ან ეთ­ნო­ლო­ბის­ტურ ჯგუ­ფე­ბად ასა­ხე­ლებს: ებ­რა­ელ ამე­რი­კე­ლებს, კუ­ბელ ამე­რი­კე­ლებ­სა და სო­მეხ ამე­რი­კე­ლებს. მარ­თლაც, უკ­ვე წლე­ბია „ამე­რი­კე­ლი სომ­ხე­ბის პო­ლი­ტი­კუ­რი ქმე­დე­ბის კო­მი­ტე­ტი” (AAPAC) და „ამე­რი­კა­ში სომ­ხე­ბის ეროვ­ნუ­ლი კო­მი­ტე­ტი” (ANCA) ზე­წო­ლას ახ­დე­ნენ აშშ-ს კონ­გრეს­ზე. მა­გა­ლი­თად, სომ­ხე­თი, ყო­ველ­წლი­უ­რად, ერთ სულ მო­სახ­ლე­ზე აშშ-ს სა­ერ­თა­შო­რი­სო გან­ვი­თა­რე­ბის ფონ­დე­ბი­დან გა­ცი­ლე­ბით მეტ დახ­მა­რე­ბას იღებს, ვიდ­რე სხვა გან­ვი­თა­რე­ბა­დი ქვეყ­ნე­ბი (ჯამ­ში 90 მი­ლი­ონ აშშ დო­ლა­რამ­დე). გარ­და ამი­სა, სომ­ხუ­რი დი­ას­პო­რის შუ­ამ­დგომ­ლო­ბით­ვე, აშშ-ს კონ­გრე­სი გა­ნაგ­რძობს „თა­ვი­სუფ­ლე­ბის მხარ­და­ჭე­რის აქ­ტის” (Freedom Support Act) 907-ე მუხ­ლის გავ­რცე­ლე­ბას აზერ­ბა­ი­ჯან­ზე. შე­დე­გად, აშშ-ს მთავ­რო­ბას ეკ­რძა­ლე­ბა ნე­ბის­მი­ე­რი სა­ხით პირ­და­პი­რი დახ­მა­რე­ბის გა­წე­ვა აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის მთავ­რო­ბის­თვის.

  ამის მი­უ­ხე­და­ვად სომ­ხუ­რი ეთ­ნი­კუ­რი ლო­ბი „ყოვ­ლის­შემ­ძლე” ნამ­დვი­ლად არ არის. ლო­ბის­ტუ­რი ჯგუ­ფე­ბი, ზო­გა­დად, კონ­კუ­რენ­ტულ გა­რე­მო­ში მოქ­მე­დე­ბენ. ხში­რად, გარ­კვე­უ­ლი მიზ­ნე­ბის მი­საღ­წე­ვად, ისი­ნი ერ­თმა­ნეთს ურიგ­დე­ბი­ან ან კა­ნონ­მდებ­ლე­ბის ხმე­ბით ვაჭ­რო­ბენ. გა­და­ჭარ­ბე­ბუ­ლი წარ­მოდ­გე­ნე­ბი ლო­ბის­ტუ­რი ჯგუ­ფე­ბის შე­სა­ხებ მხო­ლოდ შეთ­ქმუ­ლე­ბის თე­ო­რი­ე­ბის მომ­ხრე­ებს აწუ­ხებთ. ამ ჯგუ­ფე­ბის გავ­ლე­ნა, მეტ­წი­ლად, და­მო­კი­დე­ბუ­ლია ქვეყ­ნის სტრა­ტე­გი­ულ ინ­ტე­რე­სებ­ზე, პო­ლი­ტი­კურ წრე­ებ­ზე, მათ იდე­ო­ლო­გებ­ზე, სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ღი­რე­ბუ­ლე­ბებ­ზე და არა ზე­წო­ლის მას­შტაბ­ზე. მა­გა­ლი­თად, 2001 წელს აშშ-ს კონ­გრეს­მა შე­ი­ტა­ნა ცვლი­ლე­ბე­ბი „თა­ვი­სუფ­ლე­ბის მხარ­და­ჭე­რის აქ­ტში” და აშშ-ს პრე­ზი­დენტს აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის წი­ნა­აღ­მდეგ 907-ე მუხ­ლის გა­მო­ყე­ნე­ბა­ზე უა­რის თქმის სა­შუ­ა­ლე­ბა მის­ცა.

  ცვლი­ლე­ბა გან­პი­რო­ბე­ბუ­ლი იყო გლო­ბა­ლურ ან­ტი­ტე­რო­რის­ტულ კამ­პა­ნი­ა­ში აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის ჩარ­თვის სურ­ვი­ლით, რაც 2001 წელს აშშ-ს უსაფ­რთხო­ე­ბის სტრა­ტე­გი­ის მნიშ­ვნე­ლო­ვან კომ­პო­ნენტს შე­ად­გენ­და. პრე­ზი­დენ­ტმა ბუშ­მა ოთ­ხჯერ გა­მო­ი­ყე­ნა ეს უფ­ლე­ბა. სომ­ხუ­რი ლო­ბი ასე­ვე უძ­ლუ­რი აღ­მოჩ­ნდა გა­ე­ტა­ნა გე­ნო­ცი­დის აღი­ა­რე­ბის რე­ზო­ლუ­ცია აშშ-ს წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა პა­ლა­ტის სხდო­მა­ზე. აშშ-ს კონ­გრე­სის სა­გა­რეო ურ­თი­ერ­თო­ბა­თა კო­მი­ტეტ­მა სამ­ჯერ უკ­ვე მი­ი­ღო არა­სა­ვალ­დე­ბუ­ლო რე­ზო­ლუ­ცია 1915 წლის მოვ­ლე­ნე­ბის „გე­ნო­ცი­დად” აღი­ა­რე­ბის შე­სა­ხებ (1975, 1984 და 2007 წლებ­ში), თუმ­ცა, პრე­ზი­დენ­ტე­ბი ბუ­ში და კლინ­ტო­ნი ღი­ად უპი­რის­პირ­დე­ბოდ­ნენ კონ­გრე­სის ამ ინი­ცი­ა­ტი­ვებს. პრე­ზი­დენტ ბუ­შის ად­მი­ნის­ტრა­ცი­ამ უკა­ნას­კნე­ლად 2007 წელს დაბ­ლო­კა დო­კუ­მენ­ტის გან­ხილ­ვა წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა პა­ლა­ტა­ში.
წყარო